مادرخوبم

جدارِ نازکِ خارجیِ هسته‌ی جوزهندی در طب سنتی، بسباسه نامیده می‌شود. بسباسه یا گل جوز هندی با طبع گرم و خشک تقویت کننده قوای جنسی و اسپرم ساز، مفرح، ضد درد، آرام بخش قوی، تقویت کننده دستگاه گوارشی و منبع غنی از املاح معدنی مورد نیاز بدن است. نام‌‌های دیگر بسباسه: بزمار، میس، ماسى، گل‌جوز، بسباس، بزباز مشخصات بسباسه درختى دارد از خانواده‌ی Myristicaceae ، دوپایه به بلندى ده تا بیست متر، زیبا و همیشه سبز با شاخه‌‌های پراکنده، پوست تنه درخت خاکسترى تیره و گل‌های آن زنگوله‌ای شکل و کوچک و زردرنگ. برگ‌های آن بیضى، نوک‌تیز و موجدار، چرمى، سبز براق شبیه به برگ‌های نارنج، طول برگ‌‌ها در حدود ده سانتیمتر و رنگ سطح فوقانى آن سبز تیره و رنگ سطح تحتانى آن سبز کم‌رنگ است. میوه‌ی بسباسه شبیه زردآلو به رنگ زرد لیمویى تا قهوه‌ای روشن و هنگامى که کاملا رسید معمولا از وسط ترک مى‌خورد و از شکاف ترک آن جدار خشبى شفاف و درخشان و مخملى تورى شکل ناصاف هسته که بسباسه نامیده شده است دیده مى‌شود، این جدار یک عدد هسته‌ی قهوه‌ای ‌رنگ روغنى به نام جوزبویا در بردارد. نحوه مصرف بسباسه به طور معمول به صورت دم کرده یا پودر شده استفاده می‌کنند و در طب سنتی برای بهبود بیماری‌ها نحوه و مقدار مصرف آن را پزشک تشخیص داده و تجویز می‌کند.

لیله (انگلیسی: Terminalia bellirica) گونه‌ای درخت برگ‌ریز بزرگ از خانواده گاروم‌زنگیان (کمبرتاسه) است که در دشت‌ها و تپه‌های پست در جنوب و جنوب شرقی آسیا می‌روید، و به عنوان درخت‌های کنار خیابان نیز رشد می‌کند. درازای برگ‌های آن حدود ۱۵ سانتی‌متر است و به سمت انتهای شاخه‌ها پربرگ است. بلیله علوفه خوبی برای گاو محسوب می‌شود. مهره‌های درخت بلیله گرد اما با پنج ضلع صاف‌تر است. به نظر می‌رسد که در شعر حماسی مهابهاراتا و در کتاب ریگودا ۱۰ سرود ۳۴ میوه‌های بلیله به عنوان تاس استفاده شده‌است. یک مشت آجیل بلیله روی تخته بازی ریخته می‌شد و بازیکنان باید زنگ بزنند که آیا شماره آن فرد یا زوج بوده‌است. در منابع قدیمی فارسی لغتنامه دهخدا در مورد این درخت می‌نویسد: «بلیله دوایی است قابض و طبیعت آن سرد و خشک است در دویم و سوم، معرب آن بلیلج باشد. (برهان). ثمر درختی که به هندی بهیرا گویند. (از غیاث). درختی از نواحی حاره بومی هند، و میوهٔ آن در طب بکار است (گااوبا). (یادداشت مرحوم دهخدا). درختچه‌ای از تیرهٔ کمبرتاسه نزدیک به تیرهٔ فرفیون که جزو ردهٔ دولپه‌ای‌های جداگلبرگ است. این گیاه مخصوص نواحی حاره است و بومی هندمی باشد. میوه‌های آن تقریباً به بزرگی یک بادام معمولی است ولی دارای تقسیمات عرضی پنج‌تایی می‌باشد (شبیه میوهٔ باقلا). گوشت روی میوه که روی پوست دانه را پوشانده تلخ مزه و قابض است. پوست دانه اش بسیار سخت است و از مغز آن روغن مخصوصی می‌گیرند. به‌طور کلی میوه‌های این گیاه در تداوی مورد استفاده واقع می‌گردد. (فرهنگ فارسی معین). بلیلج. و رجوع به بلیلج شود: اندر میان رامیان و جالهذا [به هندوستان] پنج روزه راه است و همه را به درختان هلیله و بلیله و آمله و داروهاست که به همه جهان ببرند. در قدیم هلیله و بلیله و آمله را با عسل می‌آمیختند و با روغن گاو جوشانده به آن نام طریفل داده به عنوان دارو می‌خوردند. هلیله و بلیله و آمله در فارسی میانه هیلیلگ و بلیلگ و آملگ نامیده می‌شد که پس از اسلام عربی‌شده آن‌ها به صورت «هلیلج، بلیلج و املج» درآمد. در متون پس از اسلام آمده‌است که «این سه لفظ از یک خانواده و در خاصیت نیز به یکدیگر نزدیک است. چنان‌که از گیاه‌شناسان معلوم گردید و املج معرب آمله، هلیلج معرب هلیله، و بلیلج معرب بلیله فارسی است و تعریف این داروها بموجب ترجمه صیدنه چنین است: جرم بلیلج هموار و سرهای او تیز و رنگ آن خاک فام و در میان دسته آن مغزی باشد شبیه مغز بادام یا مغز فندق و مغز او شیرین باشد و آنچه سرهای او تیز است هلیله کابلی است اما بلیله بگردی مایل است و رنگ آن به زردی زند.. و تشنج آور چنان‌که هلیله و او در خاصیت به آمله نزدیک است. در اغراض ص ۶۱۴ می‌گوید: «بلیله سرد است بدرجه اول معده دباغت می‌کند و در مخزن گوید: هندی آن بهیره است ثمر درختی است مایل باستداره و سر آن اندک باریکتر و بزرگتر از عفص و پوست آن زرد و اغبر و نازکتر از پوست هلیله و مستعمل پوست آن است و درخت آن عظیم و برگ آن عریض تر از برگ انبه.»[